Mehi timoroan ba futeból

Hahú husi ain-tanan bele iha mehi ida atu hamorin Timor-Leste nia naran iha mundu ho futeból.

Aiknanoik kona ba feen na’in haat

Iha tempu ida, iha Patraun ida riku tebe-tebes ne’ebé iha feen hamutuk na’in haat.

Nia hadomi tebes feen dahaat ne’e no fasilita rikusoin no ksolok, tanba nia mak furak no bonita liu husi feen sira seluk.

Mane ne’e hadomi mós nia feen datoluk. Nia sente orgullu liu ho nia feen no esforsu-an atu fó hatudu feto bonita ne’e ba nia maluk sira. Maibé, nia laran-lametin, karik dala ruma nia feen ne’e bele halai ho fali mane seluk.

Nune’e mós nia feen daruak. Patraun ne’e gosta liu tanba nia feen ne’e pasiénsia no iha kompriensaun. Se bainhira Patraun ne’e hetan problema ruma, nia sempre husu nia-konsellu, feen daruak ne’e sempre tulun no akompaña hela de’it nia la’en hodi dezafia moris iha tempu difisil.

 
Nune’e hanesan mós feen dahuluk. Nia mak parseiru ida ne’ebé fó-laran no sempre bele hadi’a sorte di’ak ba moris família ninian. Feto ida ne’e tau-matan no jere rikusoin no negósiu nia la’en nian. Maibé, Patraun ladún hadomi nia, maski nia feen hadomi liu nia.

Loron ida, Patraun ne’e moras no nia konxiente katak ninia moris sei la naruk tan, nia sei mate. Nia reflete tuir ninia moris furak ne’ebé pasa liu ona no ko’alia mesak iha fuan nune’e, “oras ne’e ha’u iha feen na’in haat. Maibé bainhira ha’u atu mate, ha’u mesak, triste liu.”

Depois, Patraun ne’e bolu nia feen sira mai no husu uluk ba nia feen dahaat dehan, “ó mak ha’u hadomi liu,  ha’u sosa hatais furak no osamean ne’ebé nabilan, maibé oras ne’e ha’u atu mate ona, ó bele ka lae akompaña no hein ha’u to’o mate?” Feto ne’e nonook …. “mak lae duni!” feen dahaat ne’e hatán ba nia no la’o sai ba li’ur. Resposta ne’e halo Patraun ne’e fuan moras liu. Liafuan ne’e hanesan surik ida ne’ebé tetak rahun ninia fuan.

Patraun ne’e triste liu, no nia husu ba nia feen datoluk nune’e, “Ha’u mós hadomi liu ó ho ha’u nia fuan tomak no oras ne’e ha’u besik atu mate, ó hakarak ka lae akompaña no hamutuk ho ha’u to’o moris ne’e nia rohan? Nia feen datoluk hatán ba nia, “Moris ne’e furak liu iha ne’e, bainhira ó mate ha’u kaben ho mane seluk.” Hanesan rai-lakan kona iha nia an, Patraun ne’e sente laran dodok liu ho resposta ne’e. Nia sente isin manas kedas.

Nune’e, nia bolu mós nia feen daruak mai no dehan, “Ha’u sempre presiza ó, bainhira ha’u hetan problema no ó sempre tulun ho fuan no laran tomak. Oras ne’e ha’u presiza liu ó nia tulun. Se bainhira ha’u mate karik, bele ka lae ó mai hamaluk ha’u?” Nia feen ne’e hatán katak, perdua ha’u ba, tan oras ne’e ha’u labele tulun ó. Maibé, bainhira ó mate ha’u bele lori ó nia isin mate to’o de’it rai-kuak. Depois, ha’u sosa hela kaixaun furak no halo hela rate di’ak ida ba ó.”

Patraun ne’e sente lakon esperansa ona. Iha kondisaun tristeza nia laran, teki-teki rona lian hateten, “ha’u sei hamutuk ho ó to’o rohan. Ha’u sei la husik ó to’o mate, ha’u sei fó-laran nafatin ba ó to’o rai-kuak." Mane ne’e hateke ba sorin, no haree hetan nia feen dahuluk ne’e. feto ne’e isin laiha, nia isin hanesan ema ne’ebé nunka han hahán ruma. Sente arrepende, Patraun ne’e ko’alia mesak iha nia laran, “se ha’u haree no kuidadu didi’ak nia hanesan bainhira ha’u sei di’ak karik ó la hanesan ne’e, doben.” Bainhira dehan nune’e nia feen hakbesik ba nia no Patraun ne’e hakuak nia feen ho matabeen. 

Maluk sira, hosi istória iha leten ne’e iha lisaun furak ida ne’ebé lori ita ba kompriensaun kona-ba moris ne’ebé kle’an liu. Loloos ne’e, iha ita nia moris, kada ema ida iha feen na’in haat. Ida ne’e atu esplika katak feen dahaat ne’e mak ita ISIN. Dala barak ita adora liu ita nia isin, ita lakon tempu no osan hodi hafutar no hafurak ita nia isin nune’e bele furak no elegante nafatin ba nafatin. Maibé, hanesan kántiku ne’ebé kanta “FURAK NE’E DALA IDA, bainhira ita ba hasoru NIA iha leten aas bá, furak ne’e laiha ona. Bainhira ita nia idade aumenta ka mate, furak ne’ebé ita iha laiha ona.

Feen datoluk mak ita nia ‘ESTATUTU SOSIAL NO RIKUSOIN NE’EBÉ ITA IHA.’ Iha ita nia moris, ita preokupa mós ho ita nia estatutu sosiál no rikusoin hira mak ita iha. Maibé, bainhira mate buat hotu ne’ebé ita iha agora sei muda fali ba ema seluk. Sira sei haluha katak nia na’in uluk ne’e ita. Ita nia pozisaun boot oinsá mós iha sosiedade no rikusoin atu barak oinsá mós, buat hotu ne’ebé ita iha sei muda ba ema seluk nia liman ka mohu derrepente de’it.

Feen daruak mak ita nia MALUK NO FAMÍLIA sira.  Ita nia relasaun besik oinsá ho sira mós, ita sei la kontinua hamutuk ho sira to’o rohan.  Maibé, sira hamutuk ho ita iha ita nia moris tomak mak to’o de’it iha rai-kuak, no halo hela rate di’ak ida mai ita. Iha ne’e, maluk no família sira seidauk mate hamutuk ho ita.

Feen dahuluk, nia mak ita klamar no hahalok di’ak ne’ebé ita halo. Loloos ne’e, ita nia klamar hahalok di’ak de’it mak bele akompaña ita to’o rohan, no to’o ita ba hasoru Nain leten aas bá. Ida ne’e atu esplika ba ita katak hahalok di’ak de’it mak bele tulun ita iha loron ikus nian, bainhira mate mai simu ita. Tan ne’e, ho fuan boot labele moe atu halo hahalok di’ak bainhira ita sei moris. Ita fó liman ba ema sira ne’ebé presiza ita nia tulun, hatudu hahalok di’ak maski ki’ik maibé iha valor boot liu.

Hosi lisaun ne’e, mai ita ho vontade no fuan boot atu fihir fali ba ita ida-idak nia dalan atu reflete fila fali hodi halo netik hahalok di’ak ida iha ita nia moris loroloron nia.